Touscik Tacjana Bronisław Kasper Malinowski

Bronisław Kasper Malinowski

Towscik Tacjana

Bronisław Kasper Malinowski (7 kwietnia 1884r., Kraków; 16 maja 1942) - polski antropolog społeczny i ekonomiczny, podróżnik a także etnolog, religioznawca i socjolog.

Większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii i USA oraz na wyspach Melanezji, gdzie prowadził badania terenowe. W podróżach towarzyszył mu przyjaciel – Stanisław Ignacy Witkiewicz. W latach 1902-1906 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i doktoryzował się tam w 1908 roku (O zasadzie ekonomii myślenia). W latach 1910-1913 podjął studia i wykłady na London School of Economics and Political Science przy Uniwersytecie Londyńskim. W latach 1914-1920 prowadził badania terenowe w Australii i Oceanii. W roku 1916 doktoryzował się na Uniwersytecie Londyńskim. W 1927 roku objął profesurę i pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim. Dwa lata później opublikował monografię The Sexual Life of Savages in North-Western Melanesia (Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji). W 1934 roku odbył podróż naukową do południowej i wschodniej Afryki. W 1936 roku otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda, a od 1939 roku był profesorem Uniwersytetu Yale. Zmarł 16 maja 1942 w New Haven w Stanach Zjednoczonych.

Malinowski postuluje by celem antropologa-badacza uczynić

·                     uchwycenie poglądu tubylca na świat widzianego jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje

·                     ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności [3].

Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: „urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości”. Antropologia powinna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa.

Wierzenie i wiedza.

Jeszcze w swojej pierwszej książce Malinowski stawi się pytanie o roli wierzenia i wiedzy w kulturze ludzkiej i dochodzi do wniosku, że wiara i wiedza są dwa rodzaje stanu umysłowego i „różnią się sferą zastosowań”[4, 110]. Tak już na początku swojej kariery naukowej Malinowski rozpatrywał świat ludzki jako sferę zastosowań. Późnej on znajduje powiązania między religią i wiedzą, które nazywa „system tradycyjnej wiedzy” [2, 243].

Materialna maszyneria kultury i związane z nią ludzkie zachowania, czyli umiejętności techniczne i reguły współpracy, są podtrzymywane, regulowane i ochraniane przez system tradycyjnej wiedzy. Jest to możliwe dzięki językowi, narzędziu, które pozwala człowiekowi formułować powszechnie obowiązujące reguły i przedstawiać je za pomocą pojęć werbalnych. Każdemu systemowi ujednoliconych technik działania odpowiada system władzy. Działanie musi być oparte na przewidywaniu i na ocenie kontekstu, czyli warunków, w jakich człowiek funkcjonuje. Wyniki doświadczeń z przeszłości są w każdej wspólnocie, choćby najpierwotniejsze, sformułowane w systemach wiedzy, stałych, jednolicowych, a przy tym plastycznych. Człowiek bowiem w swych kontaktach z naturą i innymi ludźmi w każdej sytuacji, jaka się pojawia, radzi sobie w sposób konstrukcyjny i oparty na wyobraźni. Ale podstawą owego działania, któremu towarzyszy przewidywanie, jest zawsze doświadczenie łączące z uprzednimi sukcesami lub niepowodzeniami”[2, 243]. W religii znajdujemy obietnicę, plan, przepis na życie i kod odnoszący się do reguł”[1, 72].

Malinowskiego kłopocie los kultur tubylskich, ich kontakty ze światem europejskim. „Antropolog musi stale podkreślać, że nauka nie pozwala mu dzielić ludzkości na rasy niższe i wyższe, niezdolnie do przetrwania i zdolne do rozwoju intelektualnego”[2, 435]. „Każdy przedmiot zmiany kulturowej można podzielić za pomocą potrójnego schematu:

(a)              Europejskie interesy.

(b)              Procesy kontaktu, mieszania się, przeszczepiania oraz przeobrażania dóbr kulturowych.

(c)               Skarbnica kultury tubylskiej – jej aktywny, konserwatywny wpływ”[2, 265].

Malinowski jako założyciel funkcjonalizmu wszystkie pojęcia definiuje przez funkcji, w których te pojęcia istnieją. W taki sposób świat jego definicji nie rozpada się na przedmiotowy i podmiotowy, który istnieje w wyobraźni. Główny arbitrem stanowi się skuteczność, użyteczność. Ta użyteczność wykazuje siebie w różnych sferach życia człowieka. I działanie tej użyteczności drobiazgowo rozkłada się, co doprowadzi do wyjaśnienia mechanizmów i instrumentów funkcjonowania, które organizują się w instytucje, a kultura dla Malinowskiego „jest systemem wzajemnie powiązanych instytucji”[1, 250].

Kultura dla Malinowskiego jest podstawowym pojęciem, które obejmuje i organizuje cały świat. Zasady organizacji świata są rozpatrywane im przez całe życie. Ich rozumienie, na jego pomysł, dozwoli utrzymywać bezpieczeństwo w świecie z pomocą skutecznego planowanie procesów kulturowych.

Jeden z jego postulatów brzmi tak: W kulturze nie ma nic indywidualnego, wszystko jest podporządkowane organizacji społecznej, znajduje się w ramach instytucji społecznych, które działają, zmieniają świat, a to znaczy, że świat jest realnym. „...to, czego człowiek chce, czuje i pragnie, nie jest wcale subiektywnie. [...] Silne emocje z reguły przełamują się w działanie”[1, 98]. „Jeśli chodzi o dział znaczenie, [...] nie mamy nigdy do czynienia z takim mającym kulturowe zastosowanie, które byłoby czysto indywidualne i które pozostałoby poza społecznym i materialnym aparatem kultury”[1, 105].

Malinowskim wypracowani schemat społeczeństwa, które pasuje jako do społeczeństwa pierwotnego, tak i do współczesnych form organizacji życia współczesnego. „Przekonujemy się tu również, że społeczna organizacja o charterze lokalnym daje człowiekowi przestrzenną i terytorialną, a to przez reguły dotyczące sposobów wykorzystywania przestrzeni i poprzez zwyczajowe prawo odnoszące się do prywatnej i wspólnotowej własności”[1, 128].

„GŁÓWNE TYPY ORGANIZACJI INSTYTUCJONALNEJ

(1)              Rodzina i pochodne organizacje pokrewieństwa
(rodzina wielka, grupa krewnych, klan)

(2)              Społeczność lokalna
(grupa lokalna, horda, wieś, miasteczko, miasto)

(3)              Plemię jako organizacja polityczna oparta na zasadach terytorialnych
(pierwotnie plemię, polis, miasto-państwo, państwo, państwo narodowe, imperium)

(4)              Plemię jako jednostka zintegrowana kulturowe

(5)              Grupa wieku

(6)              Dobrowolne stowarzeszenia

(7)              Grupy zawodowe

(8)              Grupy statusu oparte na zasadzie rangi, kasty i klasy ekonomicznej”[1, 160-161].

„Każda instytucja ma swój statut czy zbiorowy zamiar, swój system zorganizowanych działań, które obejmuje personel, konkretne reguły i normy, oraz materialną aparaturę, czy specjalne instrumenty, określone przez statut; i swą funkcję, czy wykorzystanie rezultatów działalności, które jest wypełnieniem czy osiągnięciem zbiorowego statusu czy zamiaru”

Według tego schematu on analizuje wolność: wolność jako zamiar, wolność jako działanie i wolność jako rezultaty. Jako sądzi Malinowski, „badanie każdej kultury musi być więc prowadzone w kategoriach instytucji”[1, 160].

Schemat instytucji

[1, 163].

	Wolność	Zaprzeczenie wolności
Zamiar	wybrany przez jednostkę lub grupę	wymuszone przez indoktrynację; narzyczone rozkazem
Urzeczywistnione działanie	zwiazanie autonomiczną odpowiadzialnością	kontrolowane przez organiczające autorytet
Rezultaty	dzielone równe	dzielone nierówne

[1, 174].

Temat wolność był rozpracowany Malinowskim, kiedy europejskie społeczeństwo znajdowało się w ciągu II wojny światowej, i naukowiec zrobił zamiar nauczenia towarzystwa naukowego zarządzać procesami światowymi w sposób ich rozumienie, zdeterminowania, odniesienia do różnych warunków doświadczenia. „W obecnych czasach wyrafinowania i relatywizmu jest obowiązkiem antropologa ponowne stwierdzenie i potwierdzenie istnienia pewnych wartości i zasad, które są niezbędne dla samego procesu utrzymania i postępu kultury. [...] Przekonanie, że wolność, sprawiedliwość i demokracja zapewniają najlepsze warunki dla pełnego rozwoju kultury, musi stać się elementem tego pokoju, którego osiągniecie jest tak samo ważne, jak zwycięstwo w wojnie”[1, 29]. Za wczesna była jego wierzenie w „demokratyczne sposoby życia”[1, 28].

Naukowiec stanowił problem planowania procesu kulturowego w celach bezpieczeństwa kultur, społeczeństw, jednostek w procesie integracji. „Badacz społeczeństwa i kultury ludzkiej ma w dzisiejszej okolicznościach obowiązek wyciągania praktycznych wniosków, przyjmowania poglądów i podejmowania decyzji odnoszących się do problemów planowania oraz do przekładania swych wniosków na konkretne sugestie polityczne”[1, 39]. „Już same tylko definicja i analiza wolności, które są przedstawione w tej pracy, przekonują nas o tym, że sformułowanie zamiaru, dar przewidywania oraz podporząkowanie środków celom są samą istotą wszelkiej wolności”[1, 36].

Jedynej drogiej dalszego ruchu kultur świata Malinowski widział we wprowadzeniu międzynarodowego prawa: „...Droga, która prowadzi do wolnego, demokratycznego świata, do wspólnoty narodów zjednoczonych, zdecydowanej na utrzymani trwałego pokoju. Zawarta w planie prezydenta Wilsona ideologia powołania faktyczne skutecznej Ligi Narodów nie jest utopią. Jest wykonalny plan, który oznacza jedyne wprowadzenie międzynarodowego prawa i porządku do ludzkości, która stała już integralną, silnie wewnętrznie powiązaną całością”[1, 31]. Cena, którą trzeba zapłacić za pokój, „to zbiorowa zgoda wszystkich obywateli każdego państwa, dużego czy małego, słabego czy potężnego, na rezygnację z części suwerenności państwowej”[1, 41].

Wojnę i niewolnictwo rozpatrywał jako dwa wzajemnie oddziaływujących zła. „Statut wojny i statut niewolnictwa są z zasady, i w istocie, pokrewne. Są one też empirycznie powiązane. Niewolnictwo prawie nie pojawi się w kulturach ludzkich bez wojny. Wojna bez niewolnictwa nie przynosiła by zysków i byłaby w pewnych stadiach rozwoju nieprawidłowością oraz mogłaby umrzeć śmiercią naturalnej ”[1, 278].

Definicja wolności nie była wpisana w jego system naukowy jako indywidualna wartość. Dla tego miał trudność w określeniu tego pojęcia przez swój schemat. Jednakie jak podstawowe pojęcie kultury europejskiej XX wieku musiał wpisać jego w kontekst swoich ostatnich teoretycznych prac, co sprowadzało do nieadekwatnego go stosowania w sposób nieuprawniony odniesione z punktu widzenia semantyki”[1, 42]. Nie było kategorii ‘wolność’ w jego strukturze światu w ujęciu indywidualnym. Ale robił próby uzasadnić go wykorzystanie szlakiem nadania mu nowej treści. „Musi być do konca wypiewniony obowiązek naukowego rozjaśnienia tego, do jakich bytów słowo wolność może być w sposób uprawniony odniesione, i gdzie pojawia się ono w sposób nieuprawniony odniesione z punktu widzenia semantyki”[1, 42] „Moim zdaniem faktyczna trudność wynika z tego, że nie da się przedstawić jakiejkolwiek definicji w kategoriach indywidualnej psychologii czy indywidualnego zachowania, ponieważ zarówno wszelkie wolności indiwidualne, jak i wszelkie aspekty indywidualnego działania, powiązane są z działaniami innych.”[1, 43]. Na ego wychodziło, że wolność jest fazami działania ludzkiego. „Wolność jest cechą zorganizowanych i instrunentalne wprowadzonych w życie faz działania ludzkiego” [1, 43].

Tym nie mniej Malinowski w dużych rzeczach przewidywał kierunek kulturowy i jego sposób postrzegania świata i go kategoryzacja jest użyteczna. Zachęcie naukowców do instrumentalnego postrzegania rzecz kulturowych: „Jeżeli nie odniesiemy wolność do technik i do technicznych szczegółów kultury i jeżeli nie zrozumiemy jej w kategoriach analizy antropologicznej, nie będzimy nigdy zdolni do ustalania realnych kryteriów semantycznych, czy słowo to jest, czy nie jest używane w sposób uprawniony” [1, 44].

Malinowski umiał akceptować dwie strony procesu wolności: wolność dla jednego i niewola dla drugiego. „Wolność instrumentalna jest bowiem w rękach tych, którzy to instrumentarium stosują i kontrolują to instrumentarium stosują i kontrolują, pojedynczo lub zbiorowo, i zależna jest od tego, czyje zamiary są realizowane, kto korzysta z rezultatów i w jaki sposób te rezultaty wpływają na innych” [1, 45]. „Wolność oznacza władzę. Wolność oznacza także brak ograniczeń ”[1, 46]. „Podział wolności w społeczeństwie, podział, który musi odnosić się do w takiej samej mierze do celu, działania i standardu życia, jest jednym z tych konkretnych i specyficznych problemów, których nie można pomiać”[1, 57]. „Można by nawet powiedzieć, że Hitler dał światu maksimum całościowej wolności. Ma on wolność do tyranizowania wszystkich swoich poddanych i zastraszenia reszty świata. Jego poddani mają wolność mordowania wszystkich tych, który występują przeciw nim. Wszystkim innym, Żydom, Polakom, niemieckim liberałom, których zamienił w niewolników, dał on wzniosłą wolność duchowego podporządkowania się okrutnemu przeznaczeniu”[1, 93].

Malinowski wydźwigał tezę, że „kultury różnią się od siebie, kiedy chodzi o stopień wolności”[1, 46]. W tym wyraża się go ewolucjonizm. „Kultura oznacza przede wszystkim wolność przetrwania gatunku w najróżnorodniejszych warunkach środowiskowych, do których człowiek nie jest odpowiedzialnio wyposażone przez naturę”[1, 49].

Malinowski krytykował mechanicznie podejście do porównania kultur, a mianowicie Prof. John B. S. Haldane, który zaproponował taki schemat porównania ludzi: „A może być kierowcą autobusu w Nowym Jorku, a B kierowcą autobusu w Bielgradzie. Kto ma zdecydować o tym, który z tych ludzi jest bardze wolny? ”[1, 80]. Malinowski odwołał się w tej sytuacji do Franza Boasa, który zapewniał, że „osoba, będąc w pełnej harmonii ze swą kulturą, czuje się wolna. Akceptuje ona dobrowolne nałożone na nią wymagania”[1, 77].- Franz Boas, liberty among Primitive People, w: Freedom. Its Meaning, Ruth Nanda Anshen(red.), New York 1940, Harcourt, Brace, s. 375-380.

Literatura.

1.                  Malinowski Bronisław. Wolność i cywilizacja. T.10, Warszawa, 2001, PWN.

2.                  Malinowski Bronisław. Kultura i jej przemiany. T.9, Warszawa, 2000, PWN.

3.                  Wikipedia. Malinowski Bronisław.

4.                  Malinowski Bronisław. Wierzenia pierwotny i formy ustroju społecznego. T.1, Warszawa, 2001, PWN.